Historia
Pierwsza biblioteka na terenie gminy Grążawy powstała w Jastrzębiu w 1947 roku. Do 1963 roku biblioteka mieściła się w Kancelarii szkoły podstawowej i jej pierwszym kierownikiem była Salomea Grześkowiak. Po otwarciu w 1963 roku Wiejskiego Domu Kultury w Jastrzębiu, przeniesiono do niego bibliotek. Działała w nim do końca 1996 roku, aby ponownie zmienić lokal i przenieść się do Szkoły Podstawowej w Jastrzębiu, gdzie działa do dnia dzisiejszego.
Druga placówka biblioteczna powstała pod koniec 1949 r. w Grążawach, a zarejestrowano ją 14 czerwca 1950 r. Jej pierwszym kierownikiem była Maria Rutkowska. Do dnia dzisiejszego zachowała się karta rejestracyjna biblioteki.
Karta rejestracyjna biblioteki
Początkowo biblioteka mieściła się w Szkole Podstawowej w Grążawach. W 1962 r. przeniosła się do lokalu prywatnego Janiny Kwiatkowskiej, gdzie działała do 1974 r. ponownie zmieniła siedzibę na lokal w budynku Urzędu Gminy, który usytuowany był na terenie Bartniczki. W 1985 r. biblioteka otrzymała ryczałt dla organizowanego Oddziału Dziecięcego, koniecznego ze względu na brak szkoły w Bartniczce. Oddział pd początku swej działalności skupiał bardzo dużo dzieci. Rozrastał się księgozbiór, pomieszczenia stały się niewystarczające. Zrozumienie władz dla rozwoju czytelnictwa doprowadziło do uzyskania przez bibliotekę większego lokalu, w budynku obok Urzędu Gminy gdzie mieści się do dnia dzisiejszego.
Trzecia placówka biblioteczna działająca na terenie gminy Grążawy powstała w Radoszkach w 1957 r. i mieściła się w domu prywatnym Marii Andrzejczak, jednocześnie będącej jej kierownikiem.
Biblioteka w trakcie swej działalności kilkakrotnie zmieniała swoją siedzibę. Od roku 1968 mieściła się w domu prywatnym Ireny Malinowskiej by 1989 przenieść się do budynku którego właścicielem był Ambroży Marchlewski. W 1993 roku przeniesiono bibliotekę do szkoły Podstawowej w Radoszkach gdzie mieści się do dnia dzisiejszego.
Na koniec 2002 roku krzewieniem kultury na tym terenie zajmowały się szkoły i biblioteki publiczne. Tylko te placówki przetrwały przemiany gospodarcze i społeczne po 1989 r.
Struktura organizacyjna biblioteki i jej przemiany na tle podstaw prawnych jej funkcjonowania
Główne fundamenty prawne dla bibliotek w okresie powojennym stworzył dekret z dnia 17 kwietnia 1946 r. o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi (Dz. U. Nr 26, poz. 163). Przyczynił się on do powstania wielu bibliotek w tym tych, które już pod koniec lat 50-tych, działały na terenie gminy Grążawy. Były to trzy biblioteki publiczne w Grążawach, Radoszkach i Jastrzębiu. Działały one pod nadzorem Ministerstwa Oświaty. Nadzór merytoryczny, w oparciu o Gminne Rady Narodowe, sprawowała nad nimi Powiatowa Biblioteka Publiczna w Brodnicy. Zapewniała im także odpowiednią bazę lokalową i etaty.
Pod koniec 1954 r. przeprowadzony został nowy podział administracyjny wsi, w wyniku którego przestały istnieć gminy jako szczeble administracji państwowej, a uprawnienia ich przejęły gromady, podlegające bezpośrednio władzom państwowym.
W wyniku tych przemian Gminna Biblioteka Publiczna w Grążawach przekształciła się w Gromadzką Bibliotekę Publiczną. Bibliotekami tego typu stały się również placówki w Radoszkach i Jastrzębiu.
Strukturę organizacyjną bibliotek, ustalona dekretem, w zasadzie zachowała ustawa z dnia 9 kwietnia 1968 r o bibliotekach. Z chwilą jej wejścia w życie, bezpośredni nadzór nad Gromadzką Biblioteką Publiczną w Grążawach przejęło Prezydium Rady Narodowej. Naczelny nadzór nad bibliotekami powierzono Ministrowi Kultury i Sztuki.
Zakup i opracowanie dla tych placówek realizowała Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Brodnicy. Przeprowadzała też bezpośredni instruktaż, kontrolę szkolenia kadry i pomoc w selekcjonowaniu zbiorów.
Podobnie, jak w dekrecie, obszar działania bibliotek publicznych miał odpowiadać podziałowi administracyjnemu państwa.
W 1973 r. wprowadzono ponowną reformę terenowych władz administracji na wsi. Reforma ta spowodowała powstanie, w miejsce Gromadzkich Bibliotek, Gminnej Biblioteki w Grążawach oraz dwóch filii bibliotecznych w Radoszkach i Jastrzębiu.
W tym czasie na obszarze działania tych bibliotek istniało 12 punktów bibliotecznych. Była to największa liczba placówek tego typu, jaka kiedykolwiek wspomagała działanie tych bibliotek.
Dnia 16 czerwca 1974 r. Naczelnik Gminy zatwierdził Statut Gminnej Biblioteki Publicznej w Grążawach. Bezpośredni nadzór nad biblioteką sprawował Naczelnik Gminy, a nadzór fachowy nad jej działalnością pełniła Powiatowa Biblioteka Publiczna w Brodnicy.
Reforma administracji państwowej z 1975 r. zmieniła zasady podziału terytorialnego kraju z organizacji trzystopniowej na dwustopniową, likwidując powiaty. W wyniku tej reformy zmieniły się pewne funkcje Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. Bezpośredni nadzór organizacyjny nad nią pełnił Naczelnik Gminy, a nadzór fachowy nad jej działalnością sprawowała Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica w Toruniu oraz Miejska i Rejonowa Biblioteka Publiczna w Brodnicy. Natomiast nadzór naczelny sprawował Minister Kultury i Sztuki.
W 1985 r. przy GBP Grążawy został utworzony Oddział Dziecięcy. Od tego momentu obsługa była dwuosobowa. Umożliwiało to wydłużenie czasu pracy biblioteki do godziny 17.00.
Dnia 4 czerwca 1986 r. na podstawie Ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o bibliotekach oraz Ustawy z dnia 26 kwietnia 1984 r. o upowszechnianiu kultury oraz o prawach i obowiązkach pracowników upowszechniania kultury Rada Gminy w Grążawach uchwaliła nowy statut biblioteki. Określono w nim cele i zadania biblioteki oraz jej szczegółowy zakres działania. Nadzór bezpośredni sprawował Naczelnik Gminy, nadzór fachowy nad jej działalnością pełniła Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica Miejska w Toruniu oraz Rejonowa Biblioteka Publiczna w Brodnicy. Biblioteka miała służyć rozwijaniu i zaspakajaniu potrzeb czytelniczych społeczeństwa, jego socjalistycznemu wychowaniu oraz upowszechnianiu wiedzy i rozwojowi kultury.
Pod koniec lat 80-tych na sieć Gminnej Biblioteki Publicznej w Grążawach składały się:
Gminna Biblioteka Publiczna w Grążawach (z siedzibą w Bartniczce)
Filia Biblioteczna w Radoszkach
Filia Biblioteczna w Jastrzębiu
Ponadto punkty biblioteczne w Świerczynkach, Łaszewie, Grążawach, Gutowie, Świerczynach Nowych i Komorowie.
Dnia 29 grudnia 1989 r. Sejm dokonał zmian w Konstytucji.
W wyniku tych przemian gmina stała się jednostką zasadniczego podziału terytorialnego państwa. Należały do niej wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, w tym zadania w sferze kultury dotyczące prowadzenia bibliotek samorządowych.
Działalność bibliotek publicznych zaczęło regulować szereg aktów prawnych o randze ustawy. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym określała (art. 7.1-4), że prowadzenie bibliotek jest zadaniem własnym gminy i ma charakter obowiązkowy.
W wyniku tych przemian zmienił się status Gminnej Biblioteki Publicznej w Grążawach z państwowej stała się samorządową.
Ustawa z 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organami administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw, do zadań i kompetencji organów gminy zaliczała m.in. : zapewnienie bibliotekom odpowiednich warunków działania i rozwoju, a w szczególności dostarczenie lokalu z odpowiednim wyposażeniem, środków finansowych na prowadzenie biblioteki, w tym na zakup materiałów bibliotecznych, doskonalenie pracowników oraz pomoc metodyczną i bibliograficzną.
Z kolei ustawa z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej dotyczyła ona przede wszystkim istotnych dla działalności bibliotek publicznych spraw: powoływania, rejestrowania, połączenia, likwidacji bibliotek, zasad finansowania, zasad ustalania wymagań kwalifikacyjnych i trybu stwierdzania kwalifikacji uprawniających do zajmowania określonych stanowisk.
Reforma samorządowa z 1990 r. otworzyła nowy okres działalności bibliotek. Władze samorządowe wybierane i nadzorowane przez ogół mieszkańców, lepiej niż administracja rządowa znały potrzeby konkretnego środowiska, co stworzyło szansę lepszego dostosowania formy działania bibliotek do jego potrzeb.
Przemiany ustrojowe i reforma samorządowa sprawowały konieczność nadania bibliotece nowego statusu, nastąpiło to na mocy Uchwały Rady Gminy w Grążawach z dnia 31 lipca 1992 r.
Określał on przepisy ogólne, które stanowiły, iż biblioteka była gminną jednostka organizacyjną kultury. Siedziba biblioteki znajdowała się w Bartniczce, a terenem działania był obszar gminy Grążawy.
Bezpośredni nadzór nad biblioteką sprawował Zarząd Gminy. Status określał także zakres i cele działania, organy i strukturę wewnętrzną, gospodarkę finansową oraz zasady dokonywania zmian statutowych.
W 1992 r. w związku z likwidacją Klubów „Ruch” , w Grążawach i Komorowie likwidacji uległy punkty biblioteczne w nich usytuowane.
W 1994 r. podjęto decyzję o zmniejszeniu zatrudnienia w Gminnej Bibliotece Publicznej do jednego etatu. Zmiany te były spowodowane szukaniem oszczędności w budżecie gminy. Zachodzące zmiany w kraju wymusiły przyjęcie nowej ustawy o bibliotekach. Ustanowienie takiego aktu było wręcz pożądane,. Dała je Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 o bibliotekach. Określała ona zasady i wymogi działalności bibliotecznej. Zgodnie z art. 3.1 ustawy, biblioteki i ich zbiory stanowiły dobro narodowe oraz służyły zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizowały i zapewniały dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz oświaty; prawo korzystania z bibliotek miało charakter powszechny, za zasadach określonych w Ustawie. Organizację i działalność bibliotek publicznych precyzowały postanowienia zawarte w rozdziale 5 Ustawy o bibliotekach (art. 18-20.3)
W tej sytuacji znowu zaistniała potrzeba zmiany statusu. Rada Gminy w Grążawach dnia 28 grudnia 2000 r. uchwaliła nowy statut.
Zgodnie z tym statutem bezpośredni nadzór nad biblioteką sprawuje Zarząd Gminy. Nadzór merytoryczny nad działalnością biblioteki sprawuje Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Toruniu oraz Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Brodnicy.
Głównym zadaniem biblioteki jest zapewnienie obsługi bibliotecznej mieszkańców gminy. Służyć ma rozwijaniu i zaspakajaniu potrzeb czytelniczych, oświatowych, kulturalnych i informacyjnych mieszkańców gminy, upowszechnianiu wiedzy i nauki, rozwojowi kultury, dbałość o sprawne funkcjonowanie sieci bibliotecznej i systemu informacyjnego na terenie gminy.
Biblioteka jest finansowana z budżetu gminy, a także może być finansowana z darowizn, dotacji celowych i innych źródeł.
Na sieć gminnej Biblioteki Publicznej w Grążawach odtąd składają się:
Gminna Biblioteka Publiczna w Grążawach (z siedzibą w Bartniczce)
Filia Biblioteczna w Radoszkach
Filia Biblioteczna w Jastrzębiu
Ponadto punkty biblioteczne w Świerczynkach, Łaszewie, Grążawach, Gutowie, Świerczynach Nowych i Komorowie.
Schemat sieci bibliotek publicznych w gminie Grążawy w 2002r.
Lokal i jego wyposażenie. Pracownicy
Po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej, wraz z odbudową życia gospodarczego, przystąpiono do organizacji szkolnictwa oraz tworzenia placówek kulturalno-oświatowych, w tym bibliotek. W Grążawach już pod koniec 1949 r. powstała placówka biblioteczna z księgozbiorem liczącym 113 egzemplarzy książek funkcjonujących w zespołach dobrego czytania. Pierwszy lokal GBP mieścił się w Szkole Podstawowej w Grążawach,. Było to pomieszczenie o powierzchni 6 m2. Na umeblowanie biblioteki składały się: szafa na książki, stół i jedno krzesło.
Fot. Pierwsza lokalizacja Gminnej Biblioteki Publicznej w Grążawach. Obecnie budynek Szkoły Podstawowej Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich w Grążawach.
W 1962 r. biblioteka została przeniesiona do lokalu prywatnego Janiny Kwiatkowskiej. Zwiększyła się powierzchnia użytkowa do 28 m2. W miarę jak wzrastał księgozbiór dokupiono potrzebny sprzęt. Kupiono stoliki i krzesła i wyodrębniono kącik czytelniczy. Zakupiono także skrzynki katalogowe i regały na książki.
Kolejny raz biblioteka przeprowadziła się w 1974 r. do budynku Urzędu Gminy usytuowanego w Bartniczce. Zajmowała trzy pomieszczenia o łącznej powierzchni 45 m2. W jednym zgromadzono księgozbiór dla dorosłych, w drugim zorganizowano czytelnię i umieszczono księgozbiór dla dzieci i młodzieży. Trzecie przeznaczono na magazyn. Placówka została doskonale wyposażona w sprzęt biblioteczny i audiowizualny.
W 1985 r. biblioteka przeprowadza się do budynku, który wcześniej przystosowano do celów bibliotecznych. Znajdował się on w bezpośrednim sąsiedztwie Urzędu Gminy. Był to lokal o powierzchni 74 m2. Wyodrębniono w nim pomieszczenia na wypożyczalnię, czytelnię z 14 miejscami dla czytelników oraz magazyn i pomieszczenie socjalne. W placówce zainstalowano telefon. W 1998 r. przeprowadzono remont lokalu. Został on odmalowany oraz odnowiono regały. Wkrótce biblioteka otrzymała nowe urządzenia audiowizualne; radio, magnetofon, adapter. Została także wyposażona w elektryczną maszynę do pisania. Pod koniec 2000 r. zakupiono komputer i drukarkę.
Fot. Fragment wypożyczalni z czytelnikami w Gminnej Bibliotece Publicznej w Grążawach.
Biblioteka to nie tylko lokal. To także ludzie, którzy ja organizowali, tworzyli przyczyniali się do jej trwania.
Funkcja, rola i zajęcia bibliotekarza zmieniały się na przestrzeni wieków. Wzrost znaczenia biblioteki, jako skarbnicy myśli ludzkiej, przyczynił się przeobrażenia zajęcia w zawód. Zawód, który rozwijał się pod wpływem czynników społecznych, politycznych i ekonomicznych. Pierwszym kierownikiem GBP w Grążawach była Marta Rutkowska. Początkowo pracowała cztery razy w tygodniu po siedem godzin. Od 1955 r. zatrudnienie zwiększono do pełnego wymiaru godzin. W związku z tym, że ukończyła tylko szkolę podstawową, musiała uzupełnić swoje wykształcenie. 1954r. Została skierowana na 3-tygodniowy kurs bibliotekarski do Jarocina, organizowany przez Ośrodek Szkolenia Bibliotekarzy. Pracowała na tym stanowisku do 1960 r. w latach 1961/1964 GBP w Grążawach prowadziła Hanna Kalinowska. Ukończyła ona szkołę podstawową i w trakcie pracy nie uzupełniła swojego wykształcenia.
Następna osobą zatrudnioną w GBP była Ludwika Małecka (1965-1994). pochodziła z Grążaw, gdzie mieszkała od urodzenia i ukończyła szkołę podstawową. Podjęła naukę w szkole średniej, którą ukończyła w 1975 r.
W pierwszych latach działalności biblioteki pracownicy musieli się zmierzyć z wieloma trudnościami. Najbardziej dokuczliwe było zimno w pomieszczeniach. Do obowiązków pracownika należało także sprzątanie pomieszczeń i palenie w piecach. Władze gminy i powiatu oddelegowywały bibliotekarzy do innych prac.
W 1985 r. w Gminnej Bibliotece Publicznej w Grążawach utworzony został Oddział Dziecięcy. Do obsługi młodych czytelników zatrudniono na ½ etatu Małgorzatę Gołkowską. Po roku przeszła na stanowisko kierownika Filii Bibliotecznej w jastrzębiu, a na jej miejsce przyjęto Mariole Małecką, obie ukończyły Policealne Studium Bibliotekarskie w Toruniu.
Kolejna rotacja kadrowa miała miejsce w 1987 r. do Oddziału Dziecięcego zatrudniono Irenę Klafta. Pracowała na tym stanowisku do 1989 r. w marcu 1989 r. zatrudniono Ewę Stefańską. W tym samym roku rozpoczęła naukę w Policealnym Studium Bibliotekarskim w Toruniu, organizowanym przez Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy w Warszawie.
Bibliotekę do 1994 r. obsługiwało dwóch pracowników. Jeden z nich był zatrudniony w pełnym wymiarze godzin, a drugi na ½ etatu. Z chwilą odejścia na rentę inwalidzką Ludwiki Małeckiej zmniejszono zatrudnienie do jednego etatu. Zmiany te były spowodowane szukaniem oszczędności w budżecie gminy.
